Mikstackie uroczystości odpustowe na Krajowej Liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego

14.10.2016r.

     W ostatnich dniach Kraków był miejscem spotkania ekspertów w zakresie niematerialnego dziedzictwa kulturowego z Europy Środkowej i Wschodniej oraz Chin. Uczestniczyli w nim przedstawiciele Estonii, Łotwy, Litwy, Czech, Słowacji Węgier, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Albanii i Macedonii oraz z Chin i Polski. I Forum Eksperckie Chiny-Europa Środkowa i Wschodnia odbywało się w dniach od 12 do 14 października. Stało się okazją do wymiany doświadczeń oraz dyskusji nad sposobami ochrony dziedzictwa niematerialnego. Dziedzictwo niematerialne jest zjawiskiem ulotnym, stąd trudnym do ochrony, ale i jasnego zdefiniowania. W 2003 roku została uchwalona Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, w której pojęcie to zostało w sposób jasny określony. Według wspomnianej Konwencji (artykuł 2, ustęp 1) „Niematerialne dziedzictwo kulturowe” oznacza praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturową – które wspólnoty, grupy i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego. To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności”.
     Polska ratyfikowała wspomnianą Konwencję w 2011 roku. Nakładało to na nasz kraj obowiązek stworzenie rejestru przejawów kultury materialnej ważnych dla poszczególnych społeczności, grup etnicznych, a czasami pojedynczych osób, które np. posiadają umiejętność wykonywania instrumentów.
     Niematerialne dziedzictwo to także obrzędy, uroczystości odpustowe. W niewielkiej społeczności mikstackiej, w Południowej Wielkopolsce od ponad trzystu lat odbywają się uroczystości odpustowe ku czci św. Rocha połączone z obrzędem błogosławieństwa zwierząt. Obrzęd ten niegdyś bardzo popularny, zaczął stopniowo zanikać w II połowie XIX wieku. W Mikstacie odbywa się nadal. Stąd, gdy w 2014 roku ogłoszono nabór wniosków o wpis różnych przejawów niematerialnego dziedzictwa kulturowego zrodziła się myśl złożenia wniosku dotyczącego uroczystości odpustowych ku czci św. Rocha z obrzędem błogosławieństwa zwierząt.
     Krajowa Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego jest rejestrem przejawów kultury, które powinny spełniać warunki określone w Konwencji. Zwróćmy uwagę na najważniejsze.
     Niematerialne dziedzictwo kulturowe powinno być tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie, powinno stanowić podstawę kształtowania się tożsamości społeczności lokalnej, powinna być to tradycja żywa, tzn. musi zostać osadzona we współczesnej rzeczywistości, obrzęd powinien odbywać się cyklicznie.
     Dlaczego uroczystości odpustowe zostały wpisane na tę listę? Najprościej można powiedzieć, bo spełniały wymienione w Konwencji warunki.
     Obrzęd błogosławieństwa zwierząt odbywa się z okazji uroczystości odpustowych od trzystu lat. Kolejne pokolenia dokładały wszelkich starań, by piękne tradycje odpustowe nie zaginęły i czyniły to, co warto podkreślić, skutecznie, skoro co roku od ponad trzystu lat 16 sierpnia, odbywają się w Mikstacie wielkie uroczystości odpustowe ku czci św. Rocha, oczywiście z błogosławieństwem zwierząt. Mamy nadzieję, że uda się je przekazać także kolejnemu pokoleniu, bo od 5 lat w dniach poprzedzających uroczystości odpustowe młodzi Mikstaczanie spotykają się w Szkole św. Rocha, cyklu spotkań, które mają im pomóc zrozumieć znaczenie tradycji w życiu człowieka, a także zrozumienie istoty obrzędów odpustowych. Spełniony jest więc warunek przekazu tradycji kolejnym pokoleniom. Jest to tradycja żywa, gdyż dawniej na obrzęd błogosławieństwa przyprowadzano przede wszystkim inwentarz, obecnie coraz więcej zwierząt przynoszą lub przyprowadzają dzieci. Są to głównie koty, psy, chomiki, króliki, zdarza się i jaszczurka, pająk, szynszyle. Mieszkańcy miasteczka mają świadomość, że uroczystości te wyróżniają się specyficznym scenariuszem. Stała pozostaje motywacja znaczna część osób przybywających na Wzgórze Cmentarne ze swoimi zwierzątkami chce, by św. Roch się nimi opiekował. Obrzęd ponadto odbywa cyklicznie, co roku 16 sierpnia odbywa się w Mikstacie wielki odpust. Nie jest więc to wydarzenie jednorazowe, bo takie na Krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego wpisane być nie może.
     Po przeanalizowaniu najważniejszych warunków, które powinny być spełnione podjęte zostały działania mające na celu przygotowanie stosownego wniosku. Zostały one uwieńczone sukcesem i 3 grudnia 2015 roku p. Piotr Gliński, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjął decyzję o wpisaniu Uroczystości odpustowych ku czci św. Rocha z obrzędem błogosławieństwa zwierząt w Mikstacie na Krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
     Dnia 14 października w Sukiennicach, w Muzeum Narodowym w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku odbyła się uroczysta Gala niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Podczas Gali zostały wręczone decyzje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego o dokonaniu wpisu na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kultury 12 domen, a wśród nich, także uroczystości odpustowych ku czci św. Rocha z obrzędem błogosławieństwa zwierząt w Mikstacie. Ponadto decyzje odebrali depozytariusze następujących zjawisk: język esperanto, umiejętność wytwarzania instrumentu i gry na kozie, hafciarstwo kaszubskie szkoły żukowskiej, sokolnictwo, polskie tańce narodowe, tradycyjna technika ludwisarska Felczyńskich w Taciszowie, przywołówki dyngusowe w Szymborzu, gwara warmińska jako nośnik tradycji ustnych, zabawkarstwo żywiecko-suskie, bartnictwo, perebory – nadbużańskie tradycje tkackie. Na tę uroczystą Galę do Krakowa udali się udali się ks. kan. Krzysztof Ordziniak, kustosz Diecezjalnego Sanktuarium Świętego Rocha w Mikstacie i Pan Henryk Zieliński Burmistrz Miasta i Gminy Mikstat. Wręczenie decyzji miało bardzo uroczysty charakter. Niezwykłą atmosferę stwarzało samo miejsce – Sukiennice. Wręczenie poprzedzone było prezentacją danego przejawu kultury niematerialnej. Ponadto wydany został folder opisujący zjawiska, które znajdują się na Krajowej Liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
     Decyzję o wpisaniu uroczystości odpustowych ku czci św. Rocha z obrzędem błogosławieństwa zwierząt w Mikstacie odebrał z rąk Minister Magdaleny Gawin ks. kan. Krzysztof Ordziniak. W prezentacji poprzedzającej wręczenie decyzji pokazane zostały stare i współczesne zdjęcia z obrzędu błogosławieństwa zwierząt.
     Obecnie na Krajowej Liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego znajduje się 17 przejawów. Dwanaście decyzji zostało wręczonych w niezwykłej scenerii krakowskich Sukiennic przez p. Magdalenę Gawin, podsekretarz stanu.
     Przedstawiciele depozytariuszy po odebraniu decyzji mieli możliwość zabrania głosu. Ks. kan. powiedział m.in. „To dla naszej niewielkiej wspólnoty lokalnej, która w tym roku obchodzi 650- lecie nadania praw miejskich wielkie wyróżnienie piśmie informującym o wpisaniu uroczystości odpustowych na Krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego zostały wpisane na Krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego pan Minister Piotr Gliński napisał: <>. Od pięciu lat w dniach poprzedzających uroczystości odpustowe organizujemy dla młodych Mikstaczan spotkania w Szkole Świętego Rocha. Ta szkoła promuje niematerialne dziedzictwo kulturowe, uczy szacunku do tradycji i przekazuje je w sposób ciekawy i atrakcyjny kolejnemu pokoleniu. A przecież o to właśnie chodzi. To od młodego pokolenia zależy, czy zechcą przyjąć i przekazać kolejnemu pokoleniu piękne tradycje odpustowe”.
     Gala była wielkim wydarzeniem kulturalnym, a wpisy na Listę stały się okazją do promocji czasami bardzo niewielkich społeczności, tak jak ma to miejsce w przypadku naszej mikstackiej.
     W holu można było podziwiać kunszt tkaczek i hafciarek. Wielkie zaciekawienie wzbudzali sokolnicy ze swymi ptakami. W trakcie Gali można było posłuchać muzyki góralskiej. Pięknie prezentowały się osoby w strojach ludowych. Na Galę przybyli przedstawiciele depozytariuszy z różnych stron Polski. Łączyły ich miłość do tradycji, dostrzeganie potrzeby przekazania ich kolejnym pokoleniom i duma z niematerialnego dziedzictwa kulturowego, które w tym zglobalizowanym świecie daje im poczucie tożsamości z małą Ojczyzną…

Zdjęcia